De kick: lekker en levensreddend

Wat gebeurt er in je lichaam als je een kick ervaart? En wat is dat nou, een kick? In vrije val op zoek naar het antwoord.

“Wat belangrijk is, is dat je je nek naar achteren trekt als we naar beneden springen. En je moet niet vergeten je voeten tegen elkaar aan te houden, anders waaien ze alle kanten op.” Tandeminstructeur John Peeters van de Eerste Nederlandse Parachutisten Club (ENPC) uit Bosschenhoofd legt me uit waar ik op moet letten als ik, met hem op mijn rug, voor de eerste keer in mijn leven uit een vliegtuig spring.

Voor het zover is, oefenen we even ‘droog’, in een cabine die net zo klein is als het rammelige vliegtuigje dat me straks de lucht in gaat brengen. Er gaat een rilling door me heen als ik op het afstapje ga staan. Straks moet ik dit echt doen, maar dan kilometers in de lucht. Ik voel mijn hart sneller kloppen.

Het begin van een ervaring die we een ‘kick’ noemen. Dat mijn benen trillen en mijn hart sneller gaat kloppen, komt door de adrenaline die bij een kick vrijkomt in je lichaam. Dat goedje verhoogt de alertheid en geeft meer energie. Adrenaline is een product van de bijnieren. Het wordt in grote hoeveelheden aangemaakt bij met name angst en stress, maar ook bij woede, kou, hitte, pijn en fysieke arbeid.

Wanneer adrenaline wordt aangemaakt, gebeurt er nogal wat in het menselijk lichaam. De bloedvaten vernauwen, waardoor de bloeddruk aanzienlijk stijgt. De hartslag versnelt. Verdubbelt zelfs. Een normale hartslag ligt tussen de 60 en 100 slagen per minuut, met een gemiddelde van 70. Bij een adrenalinestoot loopt dit in razend tempo omhoog, waardoor er meer bloed wordt rondgepompt.

Wanneer mijn hartslag iets gekalmeerd is, roept de piloot ons. Of we op willen schieten. Het is al bijna zonsondergang en anders kunnen we niet meer springen. Zonder na te denken klim ik in het te kleine vliegtuig dat proestend en sputterend het luchtruim kiest. Enkele uren voor mijn sprong moest het vliegtuig nog gerepareerd worden.

Ik zit voor instructeur John op de grond, zodat we straks makkelijker de juiste positie in kunnen nemen. Op zijn hand zit een metertje. “Dat geeft aan op hoeveel voet we zitten,” vertelt hij. Met het vliegtuigje stijgen we tot tienduizend voet, omgerekend zo’n 3,5 kilometer. John gespt zich aan me vast en gooit het luik van het vliegtuig open. We leunen naar buiten en ik kijk 3,5 kilometer de diepte in. Het koude zweet breekt me uit. Wil ik dit wel? Moet ik niet gewoon eieren voor mijn geld kiezen?

Fight or flight
Het vrijkomen van adrenaline maakt deel uit van de zogenaamde fight-or-flight response (vecht- of vluchtreactie). Als het gevaarlijk wordt, wil je lichaam je beschermen. Dat kan door te zeggen dat je de benen moet nemen, maar het kan er ook voor zorgen dat je minder angst voelt. Dat is ook nodig, want als je onverhoopt in een gevaarlijke situatie terecht komt, wil je er kost wat kost uit komen. Adrenaline zorgt ervoor dat je beter kunt concentreren. Daarom is het nog niet zo’n heel gek idee om eens lekker boos te worden als je werk niet lukt. Door de aangemaakte adrenaline kun je je, vlak na je boosheid, beter focussen op je werk.

Net zoals we geoefend hebben, zwiep ik angstig mijn been uit het vliegtuig. Als ik nu uitglijd en mijn hoofd stoot (of nog erger: John stoot zijn hoofd en raakt bewusteloos), dan kan dit wel eens een van mijn laatste stappen zijn. Behendig stapt John op het afstapje, dat niet veel breder is dan een traptrede. Hij trekt mijn andere been het vliegtuig uit en controleert of alles goed vastzit. “Ready, set, go,” schreeuwt hij. Ik hoor het amper. Voor ik het weet duwt John me van het afstapje af. We duikelen samen voorover en storten naar de aarde onder ons. Waar zat ik met mijn hoofd toen ik deze opdracht aannam?

Adrenalinejunkie versus kantoorklerk
Waarom we een kick willen ervaren? “Het past in de huidige tijdsgeest, waarin mensen ook op tv worden aangemoedigd om hun grenzen steeds meer te verleggen,” aldus Erik den Oude, woordvoerder van verslavingscentrum Jellinek. Maar waarom is dat niet bij iedereen hetzelfde? “Persoonlijkheid,” noemt Den Oude het. Volgens (neuro)psycholoog Lonny Mulder van Neurocom heeft het ook met het menselijk lichaam te maken. Zo zien de hersenen van een adrenalinejunkie er toch echt anders uit dan die van een kantoorklerk. “Maar niet alleen de hersenen, het hele lichaam zit anders in elkaar. Het gaat verder dan alleen je hersenen. Het vrijkomen van adrenaline is een puur chemische reactie in je lijf. Die reactie voel je in je buik, als je bijvoorbeeld verliefd bent of angst voelt.” En de ene mens houdt nu eenmaal meer van die reactie dan de ander.

Of ik ervan houd weet ik tijdens de sprong nog niet. Wanneer we in de juiste positie hangen geeft John me een teken. Ik mag mijn handen uitsteken. Ik trek ze van mijn borstkas en houdt ze horizontaal. De wind drukt tegen mijn handen aan en ik hoor alleen gesuis. Het is -5 graden Celsius op deze hoogte, maar ik voel de kou amper. De huid van mijn wangen wordt omhoog gedrukt en ik krijg een droge mond van de harde wind. We storten met zo’n 200 kilometer per uur naar beneden. Binnen een halve minuut hebben we de helft van de val er al op zitten. Opeens komen we met een ruk tot stilstand. Met uitzondering van John’s vrolijke schreeuw is het helemaal stil. Met een prachtige zonsondergang zweven we langzaam naar beneden. Het gevoel voor tijd komt langzaam terug. Dat was ik tijdens de val helemaal kwijt.

Dat mijn gevoel voor tijd tijdelijk weg was, komt ook door het vrijkomen van de adrenaline. De tijd lijkt langzamer te gaan, of juist sneller. Dat ligt aan de persoon. Natuurlijk gaat de tijd niet écht langzamer. Dit is puur psychologisch. Het geeft je lichaam meer mogelijkheid zich uit een benarde situatie te redden. Tijdsbeleving, of de psychologische tijd (zo genoemd door wetenschapper Stephen Hawking), hangt af van interne en externe omstandigheden. Als de belevenissen gunstig lijken voor de geest, gaat de tijd sneller.

Andersom geldt hetzelfde. Daardoor kan iedere seconde wel een minuut lijken als je jezelf verveeld. Omdat een adrenalinestoot je extra alert maakt, vertraagt dat in veel gevallen de psychologische tijd. Hierdoor kun je sneller reageren. Om je daarbij te helpen worden ook de pupillen groter, waardoor meer licht toegelaten wordt. Daarnaast versnelt ook de ademhaling, wordt de bloedtoevoer naar de darmen minder en gaan de handpalmen zweten.

Verslaafd?
Met mijn klamme handen pak ik de teugels van de parachute vast. Ik mag een eindje sturen tijdens de vlucht, die in totaal zo’n zes minuten duurt. Het uitzicht is adembenemend en het voelt geweldig, al die adrenaline in mijn lichaam. Als ik met mijn kont over een grasveld in Oud-Gastel schuif, voel ik me helemaal hyper en opgelaten. De overige crewleden van ENPC feliciteren me met mijn eerste sprong. Ik sta te trillen op mijn benen, maar ik wil nog een keer.

Steeds meer willen. Dat lijkt een kenmerk van een verslaving. Maar kan een kick verslavend werken? Nee, volgens (neuro)psycholoog Lonny Mulder. “Een kick kan een lekker gevoel geven en dan kan het zijn dat je het vaker en meer wil. Maar het is niet zo dat je lichaam niet meer zonder zou kunnen, net als bij bijvoorbeeld een drugsverslaving.”

Mulder vergelijkt een ‘kickverslaving’ het liefst met haar eigen ‘verslaving’: autorijden. Of met een dropverslaving. “Dat is gewoon iets wat je graag doet of graag ervaart. Maar dat je er lichamelijk afhankelijk van kan worden, dat is onzin.” Ook bij verslavingscentrum Jellinek geloven ze niet in een fysieke adrenalineverslaving. Maar het gedrag dat ‘adrenalinejunkies’ vertonen kan er wél op lijken, volgens woordvoerder Erik den Oude. “Van lichamelijke adrenalineverslaving hebben we niet veel gehoord. Wel zou het kunnen dat in psychologische zin mensen steeds grotere kicks zoeken. Dat kan er dan wel op lijken.”

Als ik weer in mijn auto zit, slaat de vermoeidheid toe. Ook dat heeft te maken met een kick en de werking van adrenaline. Na een ‘high’, komt een ‘los’, volgens Mulder. “Je lichaam kent eigenlijk twee standen. De actieve stand en de herstelstand. De herstelstand treedt bijvoorbeeld op na het eten. Dan voel je je een beetje inzakken. Dat komt door endorfine. De bekende after dinner-dip. Als je een adrenalinestoot krijgt, sla je die stand eigenlijk over. Je voelt dat je lichaam actief is en dat geeft een goed gevoel.” Een afwisseling tussen die twee systemen heb je wel nodig om een balans te blijven. Zonder genoeg rust leg je uiteindelijk het loodje. Daar is geen sprong van 3,5 kilometer hoogte voor nodig.

Ter verdieping

The making of.. adrenaline Het belangrijkste onderdeel van een kick is het natuurlijke stofje adrenaline (Latijn: adrena = bij-nier). Dit zorgt er kortweg gezegd voor dat je lichaam in opperste staat van paraatheid verkeerd en je beter kunt functioneren. Adrenaline wordt aangemaakt in je bijnieren, die aan de bovenkant van je gewone nieren vastzit. De stof die nodig is om adrenaline aan te maken is het enzym fenylalanine. De lever haalt het enzym uit eiwitten in ons eten en zet dat om in de stof tyrosine. Dit gaat op zijn beurt naar de adrenalineklieren en wordt daar opgeslagen om in een noodgeval pas weer tevoorschijn te komen. Bijstoffen zijn noradrenaline, dopa en dopamine. Bij de eerste tekenen van gevaar sturen de hersenen een boodschap naar alle zenuwen in het lichaam. De verantwoordelijke klieren in de bijnieren stoten een dosis adrenaline uit die twintig keer groter is dan normaal. Et voila! Een stoot natuurlijke doping.

Survival Stress Reaction Kom je in een gevaarlijke situatie, dan zorgt onze fight-or-flight response ervoor dat we de benen nemen of de confrontatie aangaan. De fight-or-flight response verschilt per persoon en ligt grotendeels vast, maar de onderbewuste stap die daarvoor ligt niet. Dat is de zogenaamde Survival Stress Reaction (SSR). Door bepaalde handelingen vaak te herhalen, kun je er bij wijze van spreken aan gewend raken, waardoor je de situatie beter kan inschatten. SSR wordt vooral gebruikt bij de politie en het leger om agenten en soldaten te leren hoe ze beter met bepaalde situaties kunnen omgaan.

Kick? Wat valt daar nou onder? Op een treinspoor gaan liggen en net op tijd weg springen of jezelf uit een vliegtuig gooien? Twee verschillende dingen, maar toch twee kicks. Een echte definitie voor het begrip ‘kick’ is er niet. Daar is het is gewoon veel te breed voor. Een kick verwijst naar een sensatie; een ontlading na een emotioneel beleefde gebeurtenis, lichamelijk of psychisch. Oorspronkelijk komt de kick uit de drugswereld. Een shot, een fix, een kick: allemaal begrippen voor hetzelfde. Voorheen werd de kick ook wel gelinkt met roekeloos gedrag, zoals het voorbeeld van het treinspoor. Tegenwoordig staat ‘kick’ veel meer synoniem voor ‘uitdaging’ en ’topervaring’. Basejumpen, raften, mountainbiken of zelfs een overval plegen; je kan het zien als uitdaging. Eigenlijk valt alles wat te maken heeft met het overwinnen van je angsten (vaak op een spectaculaire manier) onder de noemer ‘kick’. Angst is nodig om een kick te ervaren. Als je bang bent, kom je in een stressvolle situatie. Maar angst is relatief. Daarom doen sommigen het bijna in hun broek tijdens het abseilen, terwijl anderen hun hand ervoor omdraaien.

Medische kick Ook in de geneeswereld kan een kick goed van pas komen. Door een kick gaat het bloed sneller stromen en moet het hart harder werken. Precies wat het hart nodig heeft als het stil staat: een beetje peper in het spreekwoordelijke achterwerk. Bij een hartstilstand wordt daarom vaak het kickstofje adrenaline ingespoten. Het sterke, direct werkende stofje wordt ook gebruikt in middelen voor plaatselijke verdovingen, maar dan wel sterk verdund (1 op 100.000 of 1 op 200.000). De middelen lidocaïne en articaïne bevatten adrenaline. Door het toevoegen van het kickmiddel vernauwen de bloedvaten, waardoor operaties minder bloederig zijn. Adrenaline is een gevaarlijke stof. Als het verkeerd gebruikt wordt kan het ernstige hartritmestoornissen veroorzaken. Door een te grote hoeveelheid adrenaline gaat het hart té hard werken en slaat het als het ware ‘op hol’, met een overdreven hoge bloeddruk tot gevolg. Met een verhoogde bloeddruk heeft het lichaam een hogere kans op een hartinfarct of beroerte. Een minder dodelijk gevolg van teveel adrenaline kan hyperventilatie zijn. Onder invloed van adrenaline kan dit vooral gebeuren bij zware inspanning en een astma-aanval.

Een kick in je lichaam Ervaar je een kick, dan gebeurt er nogal wat met je lichaam. Wat allemaal, dat hebben we voor je uitgezet in het onderstaande overzicht: – Hersenen krijgen meer bloed; hierdoor kun je sneller en helderder denken. – Pupillen vergroten; je zicht scherper wordt. – Je gaat meer transpireren. – Bloed klontert sneller, waardoor je minder verliest als je je bezeert. – Luchtkanalen in de longen zetten zich uit; je zuigt stukken meer zuurstof dan normaal naar binnen. – Het hart trekt krachtiger samen; bloed wordt sneller door je aderen gepompt. – Bloedvaten in je darmkanaal worden nauwer; de spijsvertering vertraagd. – Bloed stroomt naar de plekken die het het hardst nodig hebben, namelijk je hart, longen, grote spieren en de eerder genoemde hersenen. – Er wordt meer zuurstof en glucose (brandstof) naar de armen, benen, rug en romp vervoert, waardoor je korte tijd meer kracht kunt zetten (explosieve kracht). – Je besef van tijd vertraagt, waardoor je opnieuw sneller kunt reageren. – De blaas raakt sneller vol, omdat de opgebruikte adrenaline zich omzet in afvalstoffen die het lichaam uit moeten.

Dit artikel verscheen eerder in