Met een tonnen-investering in het vooruitzicht leek het Yournalism voor de wind te gaan. Maar een paar maanden later vallen alle dromen in duigen en lijkt het doek te vallen voor het journalistieke crowdfundingplatform. Een reconstructie.
‘Om eerlijk te zijn was het idee dat ze hadden – journalistiek crowdfunden – niet eens zo heel uniek’, herinnert internetondernemer Kees van Mourik zich. Toch verbaasde het hem niet dat Yournalism in maart 2014 een van de winnaars van de journalistieke innovatiewedstrijd The Challenge werd. Het idee: een microfinancieringsplatform oprichten waarmee journalisten geld kunnen inzamelen om onderzoeksjournalistiek te bekostigen. ‘Dat was natuurlijk al eens eerder gedaan. Maar om het idee, daar gaat het bij een start-up niet per se om. De uitvoering is veel belangrijker. En de instelling. De jongens achter Yournalism dachten al vanaf dag één als een start-up.’
‘De jongens’ waar Van Mourik, een van de organisatoren van The Challenge, aan refereert zijn marketingman en dan nog student Persuasive Communication aan de Universiteit van Amsterdam Huub Schuijn, (dan nog Volkskrant-journalist) Sybren Kooistra en EU-beleidsmedewerker Erik Hormes. Vooral Schuijn bezigde die duidelijke start-upmindset: niet te lang stoeien met een idee, maar gewoon beginnen en gaandeweg bijsturen. Zo vaak mogelijk op je bek gaan, daar van leren en jezelf steeds weer opnieuw uitvinden. Van Mourik: ‘De energie droop er vanaf.’
Het jezelf steeds opnieuw uitvinden bleek geen marketingkreet. Al tijdens The Challenge vond Yournalism zichzelf volgens Schuijn ‘wel veertig keer’ opnieuw uit. Het legde het drietal jonge ondernemers geen windeieren. Het winnen van The Challenge (krap drie weken later won Yournalism ook nog een Tegel) leverde het drietal een startkapitaal op van 20.000 euro. De start-up voor journalistieke microfinanciering kon van start.
Opbouwen en weer afbreken
Ondanks die drang Yournalism steeds opnieuw uit te vinden, bleef de basis van het idee al die tijd intact: kleine bedragen ophalen om zo genoeg geld bij elkaar te sprokkelen voor onderzoek. Het idee kwam oorspronkelijk uit de koker van Kooistra. ‘Een paar jaar eerder had ik een essay over de journalistiek in 2028 geschreven als sollicitatie voor de BKB Academie (een denktank voor jonge academici, red.). De strekking: als je niet gaat stemmen, mag je ook niet klagen over de politiek, zoals men vaak zegt. Aangezien de journalistiek een essentiële rol vervuld in het controleren van politici en het informeren van burgers, wilde ik dat doortrekken naar de journalistiek. Als je niet bijdraagt aan de journalistiek, mag je ook niet klagen over de politiek.’
Toen Kooistra in 2014 op de redactie van de Volkskrant werkte en er over The Challenge werd gesproken, stofte Kooistra zijn idee weer af. Hij nam contact op met Schuijn, die hij kende van BKB Academie, en vriend Hormes, om mensen om zich heen te verzamelen met wie er een vertrouwensband is en die ook zelf goede ideeën hebben. ‘Een beetje realiteitszin was ze in dat begin wel vreemd’, herinnert Kees van Nunen zich. Als ‘start-up coach’ geeft hij workshops aan start-ups en stond hij Yournalism drie keer bij als raadsheer. ‘De jongens hadden een beetje een plaat voor hun kop. Ze waren er zeker van dat hun idee niet kón falen. Vergis je niet, voor een start-up is dat goed. Je moet niet te veel beren op de weg zien. Al waren de jongens misschien wel iets té enthousiast.’
‘We hadden het idee dat we op ieder probleem wel een antwoord konden vinden’, aldus Kooistra. ‘Vooral Huub en ik konden heel snel met elkaar schakelen. Daardoor konden we ons idee ook steeds opnieuw uitwerken. We pasten het idee steeds aan en hadden elke twee weken wel het gevoel dat we het wiel opnieuw aan het uitvinden waren. Yournalism was eigenlijk een huis van Lego-blokjes, dat we steeds weer uit elkaar haalden en weer opbouwden. En bij iedere stap bleven er meer steentjes op hun plek staan.’
Doorbuffelen in winterjas
Met 20.000 euro startkapitaal op zak nam Yournalism zijn intrek in Het Nieuwsatelier, de eerste journalistieke incubator van Nederland, waar ook Follow The Money (FTM) was gevestigd. ‘In de winter was het er heel erg koud en zaten we binnen met de winterjas aan’, herinnert stagiair Djoeke Ardon zich. In die periode beet ze zich samen met een mede-stagiair en Kooistra, vast in het bedenken van de eerste onderwerpen waar geld voor ingezameld zou worden. Schuijn voerde in die tijd gesprekken met mogelijke partners, terwijl Hormes het team verliet voor een baan als beleidsmedewerker bij het Europees Parlement in Brussel.
‘We richtten ons op onderzoeksjournalistiek, omdat daar vaak geen geld meer voor is, zeker niet in de regio. Het doel was mensen zo ver te krijgen zelf ideeën in te dienen, maar we wilden wel iets kunnen laten zien bij de livegang. Het ging er op kantoor heel erg aan toe zoals je dat in films over start-ups ziet. Het was vaak ’s nachts doorwerken, voortgedreven door blikjes Red Bull‘. Het doel: bij de livegang in oktober 2014 meteen een hele rits verhaalideeën online hebben staan waar bezoekers kleine bedragen in konden investeren. 3000 euro binnen van 30 individuele supporters? Dan ging het project door en zocht Yournalism daar een journalist bij.
In diezelfde periode haakte een nieuwe compagnon aan, digitaal strateeg Wadim Seminsky, die met een inleg van 20.000 euro 10 procent van het bedrijf in handen kreeg en zich vanaf dat moment bezig ging houden met het vinden van de juiste mensen bij de klussen die geklaard moesten worden en contact ging leggen met investeerders. Kooistra: ‘Wil je een site als Yournalism opzetten, dan heb je meer nodig dan die eerste 20.000 euro. We wilden doorpakken, want als je te lang wacht verlies je je momentum en we waren al tijd verloren omdat we in eerste instantie geen goede programmeurs konden vinden. Met deze investering konden we een site opzetten die goed genoeg was voor wat we wilden.’
Twee kapiteins op één schip
Naast een onderzoek naar de staat van de Nederlandse journalistiek dat werd uitgevoerd door voormalig NOS-hoofdredacteur Hans Laroes (Kooistra: ‘Vanuit marketingtechnisch oogpunt een slimme stap om de aandacht van journalisten te vangen’), werd een onderzoek naar de machtige arm van de zorgverzekeraars in oktober 2014 een van de eerste succesvol gefinancierde projecten. Binnen twee weken was de benodigde financiering euro binnen.
Follow The Money werd gekozen als uitvoerende partij. ‘Maar de manier van samenwerken was een beetje een zoektocht’, aldus FTM-journalist Eelke van Ark, die het onderzoek voor haar rekening nam. ‘De onderzoeksvraag was door Yournalism geformuleerd. Yournalism wilde ook graag helpen en een vinger aan de pols houden. Dat zorgde voor een raar driehoekje waarin ik rapporteerde aan zowel FTM-hoofdredacteur, red.) Eric Smit als aan Sybren. Dat leidde af en toe tot miscommunicaties.’
‘We wilden inderdaad sturing kunnen geven aan verhalen. Ons oorspronkelijke idee was dat we een groep kwalitatief goede journalisten zouden vormen waar mensen vertrouwen in hebben’, verduidelijkt Kooistra, die naast een producer die alle campagnes in goede banen moest leiden in het begin van 2015 een redacteur en tweede hoofdredacteur aan nam om zijn eigen werkdruk te verlichten. ‘We wilden in dit geval ook op de stoel van Eric Smit zitten. Maar twee kapiteins op één schip, dat werkt niet. Daar hebben we van geleerd.’
Van redactie naar facilitator
Terug naar de tekentafel dus, om het Lego-huisje weer deels af te breken en opnieuw in elkaar te puzzelen. In die periode begon de omkat van journalistieke redactie naar facilitator. Yournalism zou zich niet langer bemoeien met de inhoud, maar media en journalisten helpen met het vinden van financiering. Ook kwamen ideeën voor onderzoeken steeds minder vanuit Yournalism en steeds meer vanuit de markt. Kooistra: ‘We wilden de betaalinfrastructuur leveren voor de verhalen van de toekomst, zoals Blendle nu de betaalinfrastructuur levert voor journalistiek die al gemaakt is.’
Ook op het gebied van financieren werden de plannen gewijzigd. Niet langer hoefde een project een einddoel te hebben. Yournalism introduceerde doorlopend crowdfunden, iets waar onder andere TPO-journalisten Arnold Karskens en Wierd Duk van profiteerden.
De tent uitvechten
Gaandeweg werd steeds duidelijker wat Yournalism moest worden: een plug-in die media zelf konden gebruiken om financiering voor onderzoek bij elkaar te brengen. Interesse daarvoor was er genoeg, merkte Kooistra. ‘We voerden er begin dit jaar gesprekken over met NU.nl, De Groene, Vice en wat uiteindelijk Investico is geworden. Als wij een plug-in voor het zouden maken, dan zouden zij ons betalen voor het gebruik daarvan. Steeds meer Lego-blokjes klikten op de plek waar ze moesten staan.’
Nog voor die gesprekken plaatsvonden, ontving Yournalism een extra subsidie van in totaal 50.000 euro van de Vereniging Veronica en de Stichting Democratie & Media, voor de doorontwikkeling van het platform. Maar die extra investering bleek niet genoeg om de kosten van het achtkoppige team en de site te kunnen bolwerken.
‘Vanaf mei 2015 moesten we elke maand op zoek naar meer geld, omdat we anders de deur zouden moeten sluiten’, onthult Kooistra, die zelf in de avonduren en weekenden gratis werkte naast zijn baan bij de Volkskrant. ‘Al onze denkkracht ging daar aan op. We konden ons niet meer focussen op de plug-in en leefden heel erg in onzekerheid of we de volgende maand nog zouden halen. Dat leverde onderling ook veel frustratie op. Grosso modo werkten we aan een gezamenlijk doel door, maar er zijn avonden geweest waarop we elkaar écht de tent uitschreeuwden.’
Een sprankje hoop
Aan het eind van 2015 waren de leden van het Yournalism-team allemaal te moe om nog te werken toen een sprankje hoop zich aandiende. Marketingman Huub Schuijn had tegen de verwachtingen in een investeerder gevonden die een bedrag van 150.000 euro in Yournalism wilde steken. Maar toen het na twee maanden van voorgesprekken eindelijk tot een ontmoeting kwam, barstte de bom.
Tijdens de vergadering waarbij de deal moest worden beklonken, vertoonde een lid van het team vreemd gedrag. Een burn-out van alle spanning, bleek later. ‘Dat uitte zich in seriële opstandigheid waarbij alle frustratie van de afgelopen maanden werd uitgestort’, aldus Kooistra, die zijn woorden weegt. ‘Een investeerder wil bovenal een goed gevoel hebben bij de mensen met wie hij in zee gaat. De uitbarsting gaf de investeerder het idee: “Deze jongens liggen niet lekker met elkaar”. En dus trok hij zich terug.’
Het Lego-huisje brokkelde voor de ogen van de bouwers in elkaar, als zijnde getroffen door een aardbeving. De gebeurtenis zit de oprichters ook nu – enkele maanden later – nog steeds niet lekker, getuige ook Schuijns herhaalde weigering mee te werken aan dit artikel. ‘We hebben er twee jaar lang tachtig uur per week in gestoken. En dan moet je als conclusie alsnog tegen mensen zeggen dat hun salaris niet meer komt. Dat is zwaar.’
Geen ‘faalhazen’
De koude douche die volgde na het gesprek met de investeerder (Kooistra vindt het niet chique om te noemen om wie het gaat), hakt er bij de Yournalism-oprichters hard in. De koek is op. “Sindsdien zijn we geen nieuwe projecten aangegaan en hebben we iedereen die voor ons werkte laten gaan. Yournalism staat op stil. Ondertussen kijken we of we iemand kunnen vinden die de kar kan en wil trekken”, aldus Kooistra. “Er lopen nu gesprekken voor een mogelijke overname.”
Ondanks dat de oprichters het stokje willen overdragen aan anderen, ziet mede-oprichter Kooistra wel degelijk kansen voor microfinanciering in de Nederlandse journalistiek. ‘Je ziet aan geslaagde start-ups zoals De Correspondent en Blendle dat er in Nederland nog altijd behoefte is aan goede journalistiek en dat mensen daar voor willen betalen. Zeker onder millenials is dat het geval. Maar zij willen geen abonnementen op kranten. Dat houdt op. In die nieuwe wereld, daar past crowdfunding wel degelijk bij.’ Ook de groei van het aantal journalistieke projecten op Kickstarter – een van de grootste crowdfundingplatforms ter wereld – wijst daar op.
Yournalism werd half oktober 2016 uitgeschreven uit het handelsregister en daarmee officieel ontbonden. De techniek achter de website krijgt echter mogelijk nog een tweede leven. Deze was door Yournalism verpand aan de Stichting Cultuur+Ondernemen, in ruil voor een lening van 25.000 euro. Omdat het crowdfundplatform dat bedrag niet kan terugbetalen, benaderde Cultuur+Ondernemen acht partijen, met de vraag of ze de techniek achter de oude Yournalism-website en die achter een nieuwe, niet gelanceerde website wil overnemen. Een koper heeft zich nog niet gemeld.
Hoewel Yournalism zijn kansen op succes vlak voor de finish zag verdampen heeft Kooistra (die inmiddels de journalistiek heeft verruild voor een baan in het campagneteam van GroenLinks) geen spijt van het avontuur. ‘Het project heeft me weerbaarder gemaakt en ik ben veel wijzer geworden. Het is ook niet alsof we enorme faalhazen zijn. We hebben een recept gevonden voor een manier waarop journalistiek crowdfunden kan werken (middels de eerder genoemde plug-in, red.). Maar zelf hebben we niet meer de energie om het uit te voeren.’