Klinkende klokken

De openingsceremonie van de Olympische Spelen in 2012 kreeg een aardig Nederlands tintje. De Brabantse klokkengieterij Koninklijke Eijsbouts maakte een gigantische klok die werd gebruikt bij de aftrap van de internationale sportmanifestatie. Maar wat komt daar nou allemaal bij kijken?

“Wat je daar ziet is de oven. Daar wordt al het brons in gesmolten dat we gebruiken om deze klok te gieten.” Directeur Joost Eijsbouts van klokkengieterij Koninklijke Eijsbouts loopt even snel een steiger op en roept naar een van zijn medewerkers: “Hoe warm? Ah! Ongeveer 1000 graden. We moeten nog een uurtje wachten. Dan barst het spektakel los.”

Bij de klokkengieterij in het Brabantse Asten weten ze alles over het gieten van klokken. Ieder jaar worden er daar ongeveer duizend gemaakt. Een groot deel van die klokken is bedoeld voor klokkenspellen in kerken of op universiteiten en is nog redelijk bescheiden in formaat. Maar zo nu en dan zit er een flinke joekel tussen. Zo goot familiebedrijf Eijsbouts eerder dit jaar niet alleen een 23.000 kilo zware klok die gebruikt gaat worden bij de openingsceremonie van de Olympische Spelen, maar werkt het bedrijf later dit jaar aan een nieuwe klok voor de wereldberoemde Notre Dame in Parijs. ‘Die zal als hij klaar is ergens tussen de zes en zeven ton gaan wegen. Ook allerminst een kleintje, maar natuurlijk wel als je hem vergelijkt met die van de Olympische Spelen.’

Broodjes brons
Terwijl Eijsbouts door zijn fabriekshal loopt, vraagt hij zijn werknemers regelmatig om een update. ‘De grootste klok die we ooit hebben gegoten staat in Japan en weegt 36 ton. De klok die we straks gaan gieten moet ongeveer 3000 kilo gaan wegen. Daarvoor smelten we 450 ‘broodjes brons’. Zo noemen we de blokken brons die je hier ziet staan. Ieder blok weegt tien kilo. We moeten wat extra smelten, omdat we zeker willen weten dat we genoeg hebben. En er blijft natuurlijk ook brons achter in de gietkanalen.’

Die gietkanalen, daar draait het om bij het gieten van een klok. Pal naast de gigantische oven staat een grote kegel die is opgebouwd uit verschillende ringen. Die kegel houdt de mal van de klok op zijn plek. De mal zelf is gemaakt van furaanzand, een chemische gebonden zandsoort die zich makkelijk laat verwerken en die gemakkelijk uithardt. De gietkanalen bevinden zich in die mal. ‘Vroeger werd het brons gewoon bovenin een vorm gegoten. Maar omdat dat een enorme belasting is voor de gietvorm laten we het brons nu via kanaaltjes naar beneden stromen. Zo bouwen we de klok eigenlijk vanaf onderen op.’

Het gieten van de klok verloopt geleidelijk, dankzij het gebruik van de gietkanalen. En dat moet ook, want tijdens het gietproces ontstaat de klank van de klok. En een klok staat of valt bij zijn klank. ‘Het maken van een klok is een ambacht’, vindt Eijsbouts. ‘We gieten onze klokken altijd expres een stuk te dik. Nadat hij gegoten is moet een klok nog gestemd worden. Dat doen we door aan de binnenkant delen weg te slijpen. Dat komt heel precies. Als je teveel weghaalt krijg je nooit meer een zuivere toon en kun je dus eigenlijk opnieuw beginnen. De klok voor de Olympische Spelen woog na het gieten 27 ton. Bij het stemproces hebben we daar nog 4000 kilo brons uit gehaald.’

512 liter vloeibaar metaal
Hoewel er ieder jaar duizend klokken gegoten worden bij zijn bedrijf, is het gieten van een grote klok voor Eijsbouts nog altijd spannend. Omdat het brons niet teveel mag afkoelen voordat het in de mal gegoten wordt (de grens ligt op duizend graden), wordt het eerst opgevangen in een speciale pan die met branders wordt voorverwarmd. Bij de oven steekt een van Eijsbouts’ medewerkers een gigantische warmtemeter in het kolkende goedje. Zodra die terug komt uit de oven, staat het uiteinde in lichterlaaie. ‘1123 graden! Het brons is nu zo heet dat als je er een bronzen muntje in zou gooien, het meteen zou smelten.’

En dan komt eindelijk het moment: de pan wordt op zijn plek getakeld en overal staan in brandwerende kleding gehulde gieters klaar. Met een paar ferme stoten wordt met een lange stalen buis een gat in de muur van de oven geslagen, waarna meteen loeihete rook naar buiten spuit, direct gevolgd door een stroom van 512 liter vloeibaar brons, dat net zo oranje is als het shirt van een speler in het Nederlands elftal. Meteen beginnen de gieters te rennen.

Binnen een paar minuten moet de pan met het kolkende brons omhoog worden gehesen en in de mal worden leeggegoten. Nog snel wordt er een flinke schep fosforbrons in de pan gegooid, dat zich aan eventuele zuurstofbelletjes hecht en ze als gas weer laat ontsnappen. Een paar minuten later haalt Eijsbouts opgelucht adem. De klok moet nog wel een week afkoelen, maar is in principe klaar. ‘Het blijft spannend. Mocht het een keer onverhoopt mis gaan, dan moet je weer helemaal van voren af aan beginnen.’

Ter verdieping

Klokkengelui van de Notre Dame Met Pasen 2013 was voor het eerst te horen: het nieuwe klokkenspel van de Notre Dame. Wegens het 850-jarig bestaan krijgt de wereldberoemde Franse kathedraal er negen nieuwe klokken bij, waarvan de grootste wordt gegoten door Koninklijke Eijsbouts in Asten. De minstens 6000 kilo zware klok heeft een diameter van 2,06 meter en komt te hangen in de zuidelijke toren, pal naast de beroemde zeventiende eeuwse Emmanuel-klok. ‘Zulke klokken gaan generaties lang mee’, aldus directeur Joost Eijsbouts. ‘De klok die wij nu maken, hangt er als alles goed gaat over honderden jaren nog steeds!’

Dit artikel verscheen eerder in